Konispoli është i gjithi magjepsës, por do të ndaj te përshkrimi i një diamanti siç e quaj Çukën e Ajtoit.
Çukae Ajtoit, është një qytet antik, i ndërtuar nga banorët vendas , ardhur nga shpella e Kreshmoit të Konispolit.
Përballë Konispolit, në perëndim të tij, ngrihet madhështore, Çuka e Ajtoit, në formën e një koni shumë të rregullt dhe të bukur, tëngritur nga dora e Zotit dhe maja e saj, më e lartë është 500 metra, mbi nevelin e detit.
Çuka e Ajtoit duket si një monument i habitshëm i lashtësisë, ngritur dhe i sistemuar, nga Zoti dhe dora e njeriut !
Arkeologu Italian Ugolini, kur filloj gërmimet në vitin 1928-të, dyshoi shumë, se mos Çuka e Ajtoit ishte e ndërtuar artificialisht, nga banorët e saj, të ardhur nga Shpella e Kreshmoit te Konispolit, një vendbanim nga më të hershmit e Konispolit.
Gurët e mëdhenj të përdorur për ndërtimin e Çukës së Ajtoit, përbëjnë një mister, ende nuk është zbuluar, se me çfarë mjete janë transportuar në atë lartësi, që ka formë të pjerret, si askush vendbanim tjeter ne Shqiperi !
Guret e medhenj katerkendesh,pa perdorur gelqere,jane puthitur aq mire,sa qe nuk i ka levizur asgje,qe nga lashtesia e deri me sot !
Çuka e Ajtoit per nga ndertimi dhe bukuria, u ka pelqyer shume studjuesve te huaj,si Prokom, Qiriakua i Ankones, por me shume Italjanit Luigji Ugolinit, i cili e ka vleresuar shume kete Qytet Antik !
Per kete Qytet ka kryer studime dhe germime Arkeologjike Profesor Selim Islami,si dhe Arkeologet e shquar shqiptar Neritan Ceka, Dhimiter Budina !
Ne ndertimin e fortifikimit te Çukes se Ajtoit, porta me qemer, ishte nje arritje shume e madhe,shume e bukur dhe unikale per te gjithe Epirin !
Çuka e Ajtoit, ishte si nje ushtri pararoje,per mbrojtjen e Konispolit,te cilin e ka,ne lindje per nga ana gjeografike !
Ne perendim te Çukes se Ajtoit,ndodhet qyteza antike qe quhet Gitania e cila ndodhej perballe Korfuzit !
Sipas historianit Latin LIVI,Qyteza Gitania sherbeu si vend takimi i Delegateve Romake me Keshillin e Epirit ! Gitani kishte Port detar Paganene,nje Liman shume i mire,per anijet tregetare,per te cilin flet edhe Konsulli prane oborit, te Vezirit te Janines,WILLIAM MARTIN LIK !
Ne juglindje te Çukes se Ajtoit,ka qene nje vendbanim tjeter,qe quhej “LUMBARDHA E JULES”,me te njejtin emer eshte edhe sot,kullota dimerore e pronareve te Konispolit !
Ne veri te Çukes se Ajtoit,ndodhet gurorja Antike e Shkalles se Konispolit,ne kodren e quajtur Bregu i Shkalles !
Gjurmet e kesaj gurorje jane gjetur ne vitin 1963, nga nje ekspedite e Akademise se Shkencave te Shqiperise !
Me keta gure jane ndertuar te gjitha fortesat e Mallathrese !
Nga kjo gurore Antike,eshte ndertuar edhe Çuka e Ajtoit dhe te gjitha vend banimet nga Konispoli deri ne Butrint !
E bera kete postim, per kete vendbanim te lashte, per te njohur dhe promovuar perpara te gjithe Konispolateve, por edhe para miqve tane, qe ne vijme nga Lashtesia, me nje histori te Lavdishme dhe se e kemi, per nder,qe jemi pasardhes, te kesaj historie te lavdishme, por per te kujtuar edhe Autoritet Shteterore Shqiptare,pergjegjese per Kulturen dhe per Turizmin,per ti kushtuar vemendje,per te kryer investime,ne keto vendbanime me vlere Arkeologjike-Antike-historike dhe Turistike,per ti afruar Konispolit dhe fshatrave per rreth tij,turiste vendas dhe te huaj !
Ministria e Kultures,ajo e Turizmit dhe Bashkia e Konispolit, ju del si detyre per te promovuar, gjithe keto vlera historike, arkeologjike te vendbanimeve te lashta, te Konispolit dhe te fshatrave per rreth tij, për têrheqien e turistëve vendas dhe të huaj në Konispol
Konispoli, perla kufitare