“Qyteti ka vdekur intelektualisht…” më jehon një zë që paralajmëron kumt. Lajmëtari është një burrë i kaluar në moshë. Qëndron pas kur shoh titujt e gazetave, varur në xhamin anësor të një kioske. Është i pashëm. Si çdo i gjatë moshëthyer, i kërrusur. Flokët e thinjur mbartin vite jetë. Sytë e ullinjtë rrëzëllejnë. Duhet t’i ketë kaluar të shtatëdhjetepestat. Lajmësi nuk gjykohet. Qyteti, që dikur buzë lumit të tij zhvilloheshin konkurse poezie, jeton në agoni. Mpakja është graduale, por tërësore; bjerrja fatale, e pakthim. Në fillim prej tij largohen njerëzit e mëdhenj. Qyteti u rrinte ngushtë. Pas tyre shtegtojnë burokratët e sektorit të ekonomisë. Nuhatja u thoshte se nuk mund të rriten në qytete të vegjël. Viti i mbrapshtë ’97 ishte katastrofik. Largimet masive të familjeve qytetare ndodhën me atë rast. Eksodi që përjetoi qyteti ato ditë, është i ngjashëm me goditjen që merr boksieri në ring përpara nokautit përfundimtar. Ai e ka të pamundur të ngrihet. Qyteti ka pësuar humbje të rëndë. Është rrëzuar keqas. Hemorragjia vijon konstante. Njerëz që ikin përvit. Të rinj që largohen e s’kthehen. “Në qytetet e vogla, të vegjëlit duan të duken të mëdhenj, ndërsa të mëdhenjtë të ikin në vende të vogla…” vargëzon mes realitetit dhe letraritetit një ndër vjershëtarët e pakët të mbetur rrugëve të tij. Ndërsa të gjithë ikin, qyteti taraks shpirtërisht; varfërohet mendërisht, thahet kulturalisht. Humbet përvoja mes komunikuesve, çka shndërrohet në pakuptimësi mes tyre. Zvarritesh e jeton biologjikisht, mirëpo ke vdekur intelektualisht. “Dhe kur qyteti vdes intelektualisht, ka marrë fund…” – më rikthen në bisedë nga endjet tejkohore bashkëbiseduesi, që tani më qëndron përballë. – “Ke të drejtë, – ia kthej. – Si fytyrë të kam të njohur, por emri s’po më vjen…!” – “Jam Refat P., – vazhdon me një avashësi si për të mos shqetësuar kënd. – Të njoh ty dhe babanë tënd.” E dalloj menjëherë. Një kohë të gjatë më ka dërguar shkrime për të botuar në gazetën lokale të përjavshme që kam drejtuar. – “Po gazetën pse e mbylle?” – vijon qetësisht me të njëjtin ton zëri. – “Gazetën s’e mbylla unë, – i them, – por ata që paguanin…” Si për të dashur të dëgjoj diçka më tepër, shtoj: “Ju e dini si është kjo puna e lekut sot…” – “E di, e di, – nxiton, këtë radhë për ta mbyllur, – por një qytet pa intelekt dhe pa gazetë, është i vdekur. Mos e harro këtë!” Ndahemi me premtimin se do të takohemi sërish për të biseduar. Ndonëse kaluan shumë kohë, takimi ynë nuk ndodhi. Pak ditë më parë, u pamë rastësisht. Vitet kanë kaluar për Refat P. Vetëm sytë e tij të buzëqeshur janë të njëjtë. Përshëndetemi. Këtë radhë nuk flasim për vdekjen e qytetit. Nëpërmjet një dakortësie të heshtur, nuk kujtojmë asgjë nga biseda e lënë përgjysmë. Kthehem dhe shkruaj këto radhë për të ndarë shqetësimin e kahershëm.
***
Qyteti, ngjyrat e tij, rrugët, kalldrëmet, treten dhe ndiej se turma, ajo pjesë e rrezikshmërisë sonë të përditshme, shuhet në misterin e kohës.